Bloemen bloeien op Papier

Zondag 30 april wordt de tentoonstelling "Bloemen bloeien op Papier" geopend in het museum de "Kantfabriek" in Horst aan de Maas.
In deze voormalige fabriek waar in vroeger tijden machinaal kant werd vervaardigd zijn vaak tentoonstellingen te zien die met textiel, mode of aanverwante zaken te maken hebben. Er waren al heel veel zeer interessante tentoonstellingen te zien de laatste jaren.

Deze tentoonstelling laat vele handgekleurde borduurpatronen zien uit de 19e eeuw uit de "Atlas Landwehr-Vogels" en uit mijn collectie de "Gerards-Mensink" collectie. Natuurlijk allemaal met bloemen als hoofdmotief!
Ook voorwerpen zoals gebreide tasjes, alba amicora en enkele geborduurde voorwerpen naar oude patronen zullen te zien zijn, naast enkele ingebonden handwerktijdschriften uit deze periode, waarin soms handgekleurde patronen werden meegeleverd.

Daarnaast zullen de resultaten te zien zijn van een wedstrijd, uitgeschreven door de Kantfabriek. Vijf oude patronen vormden de inspiratiebron voor kunstenaars die werken hebben ingestuurd en dat waren er maar liefst 155!
Een jury beoordeelde de inzendingen en zestien genomineerde werken zijn in de tentoonstelling te bewonderen.
Uiteindelijk zijn drie werken aangewezen die tijdens de opening bekend worden gemaakt als de nummers 1, 2 en 3.  Tijdens de tentoonstellingsperiode bestaat de gelegenheid voor bezoekers om een publiekswinnaar te kiezen, die na afloop van de tentoonstellingsperiode bekend zal worden gemaakt.

De afbeelding van mijn logo zal in het museum te koop zijn als borduurpatroon. Informatie over dit mooie patroontje kunt u terugvinden in mijn eerste blog. Sabine de Bruin van Naald en Draad heeft het oude patroon vakkundig bewerkt tot een hedendaags borduurpatroon. Leuk om te borduren!

Een leuke gelegenheid om deze komende zomer deze tentoonstelling eens te bezoeken. Daarna gezellig winkelen in het mooie Horst aan de Maas of lekker eten in een van de gezellige gelegenheden in de omgeving.
Tijdens de tentoonstellingsperiode zullen er bij voldoende deelname enkele lezingen worden gehouden door mij. Houd de website van Museum de Kantfabriek in de gaten voor data en deelneming!

TEXTIELPLATFORM: Verwacht in Museum De Kantfabriek: ‘Bloemen bloeie...

TEXTIELPLATFORM: Verwacht in Museum De Kantfabriek: ‘Bloemen bloeie...: In 2017 is in Museum de Kantfabriek in Horst aan de Maas een bijzondere expositie te zien over 19e-eeuwse handingekleurde borduurpatronen me...

Roosje m'n roosje...

Dit heel kleine borduurpatroontje dat met de hand is ingekleurd is al jaren onderdeel van mijn verzameling. Het zit in een van de mappen met patronen waarvan de uitgever niet bekend is. Een naamloos ontwerpje.
Wat valt er te zeggen over dit kleine, maar ontroerende rozentakje?

 

De voorstelling is nog geen 60 millimeter hoog en 84 millimeter breed. Het is waarschijnlijk van een groter borduurpatroon afgeknipt en vervolgens op een dik stuk karton geplakt. Links onder het ontwerpje is met potlood P33 gezet. Het raster is gedrukt en heeft dikke lijnen om de 5 ruitjes. Zo'n raster maakte men voornamelijk in Duitsland in het tweede gedeelte van de 19e eeuw. De uitgever Heinrich Kühn is een van de uitgevers, die op deze manier zulke rasters drukte (steendruk) maar dat wil niet zeggen dat dit een ontwerp van deze uitgever is. De grootte van het ontwerp heeft ook niets te maken met de keuze voor een dergelijk raster. Ik kom grote en zeer grote borduurpatronen tegen die ingekleurd zijn op zo'n ondergrond.
 
Het ontwerp bestaat uit een motiefje met twee roze roosjes in vier of vijf tinten roze. De kleine blaadjes bestaan uit drie tinten groen. Waarschijnlijk is aan de verf een kleine hoeveelheid gom toegevoegd. Het zou kunnen dat men dit motiefje op karton heeft geplakt om het te kunnen verhuren. Dit werd door handwerkwinkels in de 19e eeuw veel gedaan om ook mensen met een kleine portemonnee de gelegenheid te geven hun favoriete borduurpatronen te borduren.

Borduurpatronen die op karton (of soms op hardboard) zijn geplakt zijn vaak erg sleets door het vele gebruik en ook de kwaliteit van de ontwerpen lieten vaak te wensen over, hoewel ik ook hele mooie voorbeelden tegen kom.
Ik denk dat dit aardige patroontje vanuit de foto goed is te borduren en in één avond te maken valt.
Veel plezier voor degenen die dit willen maken!

Mooi ingekleurd

Niet alle hand ingekleurde borduurpatronen zijn "mooi" bewaard gebleven. De meesten hebben gebruikssporen: vlekken, scheurtjes, sleetse plekken, verkleuringen en zijn soms een paar keer gevouwen geweest. Dat is logisch, want ze werden vaak bij het borduurwerk in naaikistjes bewaard.
Dit kleine borduurpatroon (10,5 bij 10,5 cm) dat staat op een vel dun karton van bijna A4 formaat is wel goed bewaard gebleven! Het dunne karton is wat gevlekt, maar dat is niet goed te zien op de foto. De vlekken zijn lichtgeel van kleur en ik noem deze vlekken "verblekingen". Het lijkt wel of er iemand bleekwater op heeft gesprenkeld. Het zou kunnen dat nog niet ingekleurde rasters langere tijd in de drukkerij bleven liggen en misschien met de chemische producten die gebruikt werden in aanraking kwamen.

Het ingekleurde gedeelte is echter heel mooi gebleven. Het raster is een koper of staalgravure en is zorgvuldig ingekleurd en de kleuren zijn helder en vol. De voorstelling heeft blauwe viooltjes als onderwerp en ze zijn door bladeren en krullerige guirlandes met elkaar verbonden. De kleuren zijn prachtig, niet beschadigd of sleets en het patroon is goed na te borduren. Waarschijnlijk is  het een tapisseriepatroon en de achtergrond zou bijvoorbeeld met zwart geborduurd kunnen worden.



Hertz & Wegener No 17.723

Het borduurpatroon is gemaakt door de uitgever Hertz & Wegener uit Berlijn.
Het patroonnummer is no 17.723. Ik heb ook no 17.627 in mijn collectie en dat is een soortgelijk ontwerp, maar dan met andere bloemen.
A. Hertz is koopman en is sinds 1828 verbonden met C.F.W. Wegener, die als boekhandelaar in de woninggids van Berlijn staat. Vanaf 1828 gaan zij samen als kooplieden in de Breitestrasse 5 als "Seidenhändler" verder. In de loop van de jaren daarna gebruiken ze verschillende benamingen voor hun zaak, breiden hun werkzaamheden uit en verhuizen zij diverse keren. Omdat zij hun adres niet onder de borduurpatronen hebben gezet is de precieze datering van de talloze borduurpatronen die ze hebben geproduceerd niet exact mogelijk, dus dateren wij ze voor het gemak tussen 1828 en 1888, dat is de datering die ook Heidi Müller in haar publicatie gebruikt heeft.

In de familie van Hertz komen verschillende kleurders voor en waarschijnlijk is van die kennis in de uitgeverij geprofiteerd. Het bedrijf groeit uit tot een toonaangevend bedrijf in borduurpatronen, gecombineerd met een zijden, wollen garens, canvas en tapisserie warenwinkel.
Ook de export staat bij hen hoog in het vaandel. Van de borduurpatronen van Herz & Wegener kan ik vertellen dat ik er zo'n 275 heb bestudeerd. De onderwerpen op de patronen zijn talloos en de inkleuringen zijn van goede tot zeer goede kwaliteit. Waarschijnlijk zijn voor veel borduurontwerpen kunstenaars ingezet, zoals heel gebruikelijk in die tijd en hadden ze goed opgeleide inkleurders in dienst.
Hertz & Wegener volgden net als een aantal andere grotere uitgevers de "mode" in borduurpatronen op de voet. Wat mij opvalt is dat deze uitgever zeer langdurig gebruik is blijven maken van rasters die door middel van koper of staalplaten werden gedrukt en dat hij niet zoals Heinrich Kühn al in een vroeg stadium deed, overgegaan is op het drukken van rasters door middel van steendruk.
Tot 1932 zijn Hertz & Wegener in de woninggids te vinden. Of daarna het bedrijf nog bestaan heeft is niet bekend.

Heinrich Kühn: een bekende onbekende.

De zomer nodigt niet erg uit om een blog te schrijven en bij te houden. Soms moet voor een artikel nog wat onderzoek worden gedaan. Maar ik ga nu weer aan de slag, want het bloggen levert mij ook waardevolle nieuwe contacten op, heb ik gemerkt!
Dit keer laat ik een borduurpatroon zien van Heinrich Kühn, een bekende grote uitgever uit Berlijn, die, net als Sajou een grote productiviteit aan de dag legde wat betreft het vervaardigen van hand ingekleurde borduurpatronen. Daarnaast gaf hij leporello boekjes uit die in het begin hand ingekleurd waren. Later werden het gedrukte exemplaren.




Heinrich Kühn Moderne Stickvorlagen No 1013

Hij bezat in Berlijn een grote manufacturenzaak, waar hij behalve borduurpatronen en patronenboekjes ook wol, garens, haakmaterialen en canvas verkocht.
Vóór die tijd was hij werkzaam bij de uitgever Hertz & Wegener als vertegenwoordiger van borduurpatronen en hij begon in 1867 zijn eigen bedrijf, dat al snel uitgroeide tot een van de grootste firma's op zijn gebied. Innovatie was hem op het lijf geschreven. Eigenlijk net zoals bij Sajou het geval was. Hij was een van de eersten in Duitsland, die het ambacht met de hand inkleuren aanpaste naar het inkleuren met sjablonen. Hiervoor werden per borduurontwerp soms wel 30 verschillende mallen gemaakt, die op het raster gelegd werden. Daardoor konden meerdere rasterruitjes tegelijk ingekleurd worden. Het was daarom niet meer nodig om kleurtekens op koperplaten te graveren, zoals dat in de eerste helft van de 19e eeuw gebruikelijk was. Hij bespaarde hierdoor werk, tijd en dus geld.

Daarnaast was hij een van de eersten, die het graveren van de koper of staalplaten verving door een andere techniek: de steendruk, die hij gebruikte voor het drukken van de rasters.
Hierdoor was het mogelijk om talloze afdrukken te maken, die vervolgens met behulp van sjablonen werden ingekleurd. De bewerkte stenen bleven lange tijd zonder kwaliteitsverlies bewaard en konden na het schoonmaken direct weer gebruikt worden.
Omdat Heinrich Kühn een groot bedrijf had, was hij in staat om kleinere bedrijfjes die failliet gingen op te kopen, of hij kocht de voorraad borduurpatronen op, die hij vervolgens onder zijn eigen naam weer uitgaf.





Heinrich Kühn Moderne Stickvorlagen No 1013
 

 

In dit boekje (242 mm hoog en 163 mm breed) staan zes tafereeltjes met molens in winterse landschappen. Allen zijn blauwwit van kleur. Het raster is door middel van steendruk gedrukt en met sjablonen ingekleurd. Vaak waren dit soort tafereeltjes bestemd voor de export, die zich in deze tijd steeds meer ontwikkelde.
Dit boekje kocht ik begin dit jaar van een collega-verzamelaar en ik vind het leuk om er iets van te laten zien!
Van de firma Heinrich Kühn is mij verder niet zoveel bekend. Heidi Müller meldt in haar boek: "Rosen, Tulpen, Nelken", dat de firma na 1977 nog zou bestaan, maar ik heb er zelf niets over kunnen vinden. Het kan zijn, dat de firma onder een andere naam verder is gegaan.
Wel hebben wij in de woningwijzer van Berlijn een indrukwekkend aantal werkadressen van hem gevonden, zodat de borduurpatronen en de boekjes met borduurpatronen enigszins gedateerd kunnen worden als ze van een adres zijn voorzien.

Bron: Heidi Müller: Rosen, Tulpen, Nelken. 1977.
Informatie over het ambacht steendrukken: steendrukmuseum Valkenswaard




Typisch 19e eeuw?

Dat is deze keer de vraag!
Vandaag laat ik een hand ingekleurd borduurpatroon van de uitgever A. Todt zien. Hij deed in het midden van de 19e eeuw zijn werk in Berlijn en heeft dit typische borduurpatroon uitgegeven. Het borduurpatroon met het nummer 7443 (rechtsboven) bestaat uit twee randen die in geometrische lijnen zijn opgezet. Het bovenste rechts is uitgevoerd in rood, blauw en beige-bruintinten en heeft een hoogte van 24 (kruis)steken.
Het grote links en onderaan lijkt een ingewikkelde constructie in rood, groen, geel, oranje, wit en zwart en paars. Dit motief heeft een hoogte van 37 (kruis)steken.




A. Todt in Berlijn, patroonnummer 7443.

Op dit borduurpatroon staan de summiere gegevens van de uitgever links onderaan. Rechts is nog net te zien hoe hoog het motief wordt. Het patroonnummer was niet altijd een indicatie dat er door de uitgever werd doorgenummerd van 1 tot.... , dus het nummer geeft niet altijd een indicatie van de "leeftijd" van het patroon.
Het motief is ingekleurd op een gedrukt raster. Op deze foto is het niet goed te zien, maar onder de verf zijn een aantal kleurtekens zichtbaar. Ze werden op het raster ingegraveerd om houvast te hebben voor het inkleuren van de verschillende kleurtinten.
Mijn voorkeur gaat er altijd naar uit om het borduurpatroon op het gehele papier geplaatst te bekijken en te fotograferen. Op deze manier kom ik soms meer aan de weet. Ik zal dus nooit minder handzame formaten afknippen of omvouwen. Dat is een doodzonde in mijn ogen! Het komt echter regelmatig voor dat er afgeknipte exemplaren te koop worden aangeboden, waarvan ook nog eens alle gegevens zijn afgeknipt of waarvan de gegevens zijn weggekrast en niet meer te herleiden zijn.

In de 19e eeuw werden meer gestileerde en geometrische motieven gebruikt in borduurpatronen. Deze waren dikwijls van latere datum dan deze, meestal het laatste kwart van de 19e eeuw is mijn ervaring en ze werden bijvoorbeeld gebruikt voor randjes en doosjes en voor tapisseriepatronen voor kussens. Dit borduurpatroon is voor mij een vreemde eend in de bijt. Waarom?

In het midden van de 19e eeuw overheersten de bloemen en boeketten op borduurpatronen. En verder allerlei soorten dieren, zoals poezen en honden, lieflijke tafereeltjes met kinderen en dieren, pantoffels, jachttafereeltjes en gebouwtjes, gedenktekens en heel veel gebruiksvoorwerpen die geborduurd konden worden.
Ik doe hierbij een oproep aan degenen die iets meer weten over kunstgeschiedenis en stijlen uit deze periode. Ik ben zelf niet thuis in deze materie. Misschien dat iemand mij kan vertellen of dit een bekend stijlmotief is en waar het vandaan komt.
De bedoeling van het maken van deze hand ingekleurde patronen, die toch in een behoorlijke oplage werden gemaakt, was het verkopen ervan! En dit is in mijn ogen zeker geen gangbaar motief en ik kan me niet goed voorstellen dat er veel borduursters dit graag wilden borduren. Misschien is het gebruikt voor een tapijt?
Ik ben benieuwd naar de reacties!

In memoriam JOHN LANDWEHR

Op 12 mei jongstleden is John Landwehr plotseling overleden.
Hij stond bekend als een veelzijdig verzamelaar. Samen met zijn vrouw Josephine verzamelde hij borduurpatronen uit de 19e eeuw en dat is de reden waarom hij vandaag onderwerp op mijn blog is.
Hij was goed bekend in de wereld van de antiquairs, waardoor hij ingang had bij veel verzamelaars, kopers en verkopers. Behalve borduurpatronen verzamelde hij ook kinderboeken uit de 19e eeuw, oude kookboeken en andere historische boeken. Hij schreef een flink aantal boeken over zijn verzamelingen, meestal met een kwinkslag.



Ex libris van John Landwehr: Een leven zonder boeken
is de dood. (aan Seneca ontleend motto)

In 1995 heeft het echtpaar Landwehr-Vogels hun uitgebreide collectie borduurpatronen geschonken en gedeeltelijk verkocht aan de gemeente Tiel, die de verzameling onderbracht in het Regionaal Archief Rivierenland aldaar. Hier worden ze sindsdien goed bewaard in een geklimatiseerd depot.
De collectie kreeg de naam "Atlas Landwehr-Vogels" en bestaat uit duizenden hand gekleurde borduurpatronen, bijlages bij tijdschriften uit de 19e eeuw en oude, zeer oude, maar ook hedendaagse boeken over handwerken en borduurpatronen. Daarnaast is er in de collectie een indrukwekkend aantal voorwerpen die met hun verzameling te maken heeft, sommige van museale kwaliteit.

Eén van de voorwaarden voor schenking was, dat de Atlas op gezette tijden tentoongesteld zou worden. Het Regionaal Archief heeft dat ook gerealiseerd.
In 1997 vond de eerste tentoonstelling plaats in het streekmuseum van Tiel, genaamd: "Steek voor steek".
In 2003 in het Stedelijk Museum in Zwolle, genaamd: "Borduren in de 19e eeuw".
In 2008 in het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem: "Met liefde op linnen".
Daarnaast waren er in het Regionaal Archief Rivierenland een paar kleinere tentoonstellingen in 2000 en in 2005 te zien.
In 2017 zal in de Kantfabriek in Horst opnieuw een tentoonstelling worden gehouden van hand gekleurde borduurpatronen uit de Atlas Landwehr-Vogels en uit mijn eigen collectie en ik hoop dan mijn boek over dit onderwerp te presenteren.

Begin 2005 kwam ik met het Regionaal Archief in contact vanwege mijn grote passie voor de hand gekleurde borduurpatronen, waarna in samenwerking met de vereniging MERKWAARDIG de tentoonstelling in Arnhem werd gerealiseerd. In 2009 werd ik vrijwilliger bij het Archief, met als taak het beschrijven van de gehele Atlas.
In de loop van 2005 vond mijn eerste contact plaats met het echtpaar Landwehr-Vogels. Mijn bedoeling was om wat meer achtergrondinformatie van hen te vernemen over hun verzameling. Het zijn een aantal gedenkwaardige bezoeken geworden in de jaren daarop. Ook al hadden zij de borduurpatronen niet meer in huis, hun passie over het verzamelen ervan klonk door in hun verhalen.

John Landwehr liet mij - met witte handschoentjes aan - het oude patronenboekje van Johann Sibmacher zien: "Newes Modelbuch in Kupffer gemacht", een uitgave uit 1604! Het staat vol met prachtige oude borduurpatronen die op koperplaat zijn gemaakt. Toen hij zag dat mijn interesse groot was, kwamen meer boeken op tafel die hij mij liet zien en daaruit kon ik opmerken dat zijn passie voor oude boeken zeer groot was.
Zijn vrouw Josephine was meer van de borduurpatronen en kon daar veel over vertellen. Zij schreef in 1984 het boek: "Historische kruissteekpatronen", dat nu alleen antiquarisch te verkrijgen is. Ik heb dit keer de achterkant van het boek gefotografeerd. De voorkant is inmiddels wel bekend bij velen. De patronen achterop zijn door John Landwehr en zijn vrouw geschonken in juni 2012, bij de opening van het nieuwe gebouw van het Regionaal Archief Rivierenland. Het zijn opmerkelijke grote patronen, waarvan de J en de L een onderdeel zijn. Ze zijn met clownsfiguren versierd: de letters van hun voornamen.

Door de verzameling van John en Josephine Landwehr-Vogels ben ik in de gelegenheid gesteld om al deze prachtige borduurpatronen te beschrijven en te bestuderen en daardoor veel kennis op te doen, met name van de grote hoeveelheid hand gekleurde borduurpatronen.
John Landwehr is 91 jaar geworden.